Toestand en trends in de waterkwaliteit van Nederlandse meren en plassen
  
Pot, R. 2010: Toestand en trends in de waterkwaliteit van Nederlandse meren en plassen. Onderzoeksrapport voor Rijkswaterstaat Waterdienst; Roelf Pot, Oosterhesselen

vijfde eutrofiëringsenquête

Dit onderzoek is een vervolg op de vier eutrofiëringsenquêtes die sinds eind jaren zeventig zijn uitgevoerd, de laatste in 1998, om de ontwikkeling van de waterkwaliteit van de meren in Nederland te onderzoeken. In de eerdere eutrofiëringsenquêtes stonden de nutriënten P en N, chlorofyl en doorzicht centraal. In dit onderzoek zijn ook de biologische kwaliteitselementen onderzocht die voor de Kaderrichtlijn Water worden beoordeeld: fytoplankton, overige waterflora, macrofauna en vissen.

beoordeling

afnemende concentratie chlorofyl-a afnemende concentratie chlorofyl-a
mediaan en percentielen EKR voor totaal P
comulatieve verandering in EKR bij fytoplankton
verloop van kwaliteitsklassen voor chlorofyl-a
verloop van kwaliteitsklassen voor fytoplankton
De beoordeling van alle kwaliteitselementen heeft plaatsgevonden volgens de maatlatten voor natuurlijke wateren (Van der Molen en Pot, 2007). De beoordeling is watertype-afhankelijk, met name voor de biologische kwaliteitselementen, maar ook voor de fysisch-chemische parameters bestaan er verschillen tussen diepe en ondiepe meren en meren met een zandbodem en meren met een veenbodem. Bij de beoordeling in dit rapport is geen rekening gehouden met de mogelijkheid die de Kaderrichtlijn Water biedt om de doelen naar beneden bij te stellen voor kunstmatige en sterk veranderde wateren omdat het Maximum Ecologisch Potentieel per waterlichaam varieert en daardoor geen beeld geeft van de feitelijke toestand.

toestand

Er zijn maar weinig meren die voor alle onderzochte kwaliteitselementen voldoen aan de norm (klasse goed of hoger) van de Kaderrichtlijn Water voor natuurlijke wateren. Gebaseerd op het gemiddelde van de laatste zes jaren uit dit onderzoek voldoet ongeveer 45% van de meren aan de fosfor-norm en 34% aan de chlorofyl-norm; voor doorzicht ligt dat lager (23%) en voor stikstof nog lager (18%). Voor de biologische kwaliteitselementen is de situatie nog ongunstiger: fytoplankton 10%, macrofauna 14%, macrofyten 1% en vissen 9%.

trends

De waterkwaliteit van meren is in de onderzochte periode (1980-2008) toegenomen.
Doorzicht, chlorofyl en nutriënten vertonen vooral in de periode 1990-2005 een duidelijke en significante trend naar verbetering. Het chlorofyl-gehalte en het fosfor-gehalte van de meren is de loop van die tijd gehalveerd, wat zich in de beoordeling laat zien als een stijging van één KRW-kwaliteitsklasse naar een mediaan in de buurt van de norm. Het stikstofgehalte vertoont een daling met 1/3, waarbij de mediaan van de beoordeling stijgt met twee kwaliteitsklassen, maar vanaf een veel lager beginniveau.
Er blijkt echter wel een groep van voornamelijk kleine meren te zijn die geen verbetering laat zien of zelf verslechtering. In de trendanalyse op basis van medianen is valt dat niet op, maar wel in de analyse van de gemiddelde verandering tussen opeenvolgende jaren van alle (kleine) meren afzonderlijk.
Bij de biologische kwaliteitselementen is er nauwelijks verbetering te zien, althans niet over de gehele linie. Bij fytoplankton kan een significante trend worden berekend over de gehele periode 1987-2008, bij de andere kwaliteitselementen waren wel enkele trends ten goede te zien, maar niet significant. Sommige meren doen het wel (veel) beter in de loop van de tijd dan gemiddeld, maar niet voor alle kwaliteitselementen.
Waarschijnlijk ijlt het effect op de biologische kwaliteitselementen na bij die op de nutriënten of kunnen duidelijke verbeteringen pas worden geconstateerd als de maatregelen die momenteel worden voorgesteld zijn uitgevoerd.

data

De data werden beschikbaar gesteld door 12 waterschappen en Rijkswaterstaat. Een groot deel van de data was ook reeds opgenomen in Limnodata Neerlandica en daarom werd dit systeem eerst als databron gebruikt. Het verzamelen van bruikbare data bleek op een groot aantal uiteenlopende problemen te stuiten, waardoor dit een tijdrovende zaak werd. Er kwam een groot aantal onduidelijkheden aan het licht, die de betrouwbaarheid ervan aantasten. Uiteindelijk werden data van 300 meren over de jaren 1980-2008 gebruikt. Van deze meren waren 185 ook in de eerdere eutrofiëringsenquêtes betrokken. Van doorzicht, chlorofyl en nutriënten waren data van gemiddeld ca. 50% van de jaren over alle meren beschikbaar. Van biologische data waren veel minder gegevens beschikbaar en maar heel weinig in doorlopende jaarreeksen. De datadichtheid voor alle biologische data samen over de gehele periode 1980-2008 was ongeveer 8%.

verdere analyse

EKR voor P en Chlorofyl tegen elkaar uitgezet
verloop van EKR voor P en Chlorofyl in het Veluwemeer
Met de data zijn ook onderlinge verbanden tegen elkaar uitgezet. Zo is de EKR voor totaal P en chlorofyl-a tegen elkaar uitgezet. Dit levert een grote puntenwolk op, maar daarin is nog wel een zekere correlatie te vinden. Als het verloop van individuele meren in deze puntenwolk wordt geselecteerd dan is duidelijk onderscheid te maken tussen meren die zich verbeteren en die dat niet of nauwelijks doen, en ook of dat structureel is (totaal P komt boven 0,6) of kunstmatig waardoor een labiele situatie is ontstaan (chlorofyl wel boven 0,6 maar totaal P niet).

aanbevelingen

De resultaten van dit onderzoek vormen een pleidooi om de monitoring onverminderd voort te zetten en meer aandacht te besteden aan de opslag en (trend-) analyse van de data.
Op basis van de ervaringen in dit onderzoek worden aanbevelingen gedaan ter verbetering van het verzamelen en beheren van data. Daarnaast worden voorstellen gedaan ter verbetering van de KRW-beoordeling.

download rapporten

Het rapport is beschikbaar als pdf-bestand in twee delen:

download data

De data worden beschikbaar gesteld voor iedereen die analyses wil uitvoeren op delen van het bestand, bijvoorbeeld voor individuele meren of voor bepaalde beheersgebieden. De data staan in 4 tabellen: meren, meetpunten, monsters, oordelen. Voor de structuur en onderlinge relaties van de 4 tabellen wordt verwezen naar hoofdstuk 2 van het rapport en de toelichting bij deze tabellen. Op basis van het bestand meren is een KML-file gemaakt om de locatie van de meren in Google Earth weer te kunnen geven.

Dit is een project in opdracht van werkgroep Routekaart Heldere Meren